نظریه هاي موافقان حريم خصوصي دکتر حسام رحیمی

  نظریه هاي موافقان حريم خصوصي 

دکتر حسام رحیمی 

در اين قسمت  ما قصد داريم كه رويكردها و تعابير مختلفي كه از سوي صاحبنظراني كه با حق حريم خصوصي موافق هستند را مورد بررسي قرار دهيم. 

الف: نظریه حق داشتن تنهايي [1]

برخي از حق حريم خصوصي تحت عنوان حق داشتن تنهايي ياد مي كنند، اما به نظر مي رسد تلقي حق حريم خصوصي به عنوان حق داشتن تنهايي ، صرفاً بر يك جنبه از حق، دلالت دارد . چنين طرز تلقي براي ما مدلل نمي سازد كه حريم خصوصي را چگونه مي بايست در برابر واقعياتي همچون بيان آزادي، اجراي موثر قانون و ارزشهاي مهم ديگري از اين دست مورد ارزيابي قرار داد ، وانگهي چنين برداشتي به ما نمي گويد كه در چه مسايل و موضوعاتي مي بايست تنها بمانيم ... ممكن است گفته شود كه تنها ماندن بر عدم مداخله از سوي دولت دلالت دارد ، اما بايد دانست كه چنين تعبيري اغلب اين واقعيت را ناديده مي گيرد كه ادعايي كه معمولاً در رابطه با حريم خصوصي وجود دارد به هيچ وجه ادعايي در مورد عدم مداخله دولت نيست بلكه ادعايي در خصوص مداخله دولت جهت تامين حمايتي مشروع از فرد عليه ديگران است.[2]

خلاصه آنكه حق داشتن تنهايي حريم خصوصي را به مثابه نوعي مصونيت يا خلوت تلقي مي كند ، چنين تلقي به زعم بسياري از صاحب نظران ، بيش از حد موسع است، به عبارتي چنين تلقي به قول آنيتا آلن هر گونه رفتار تعرضي و يا مضر، از ايراد ضرب و جرح گرفته تا نگاه دزدكي به اتاق خواب ديگري را در بر مي گيرد. [3]

ب:  نظریه دسترسي محدود ديگران به خود [4]

برخي از نظريه پردازان، حريم خصوصي را دسترسي محدود ديگران به خود تعريف مي كنند. دسترسي محدود با تنهايي يكي نيست ، تنهايي نوعي خلوت گزيني يا دوري جستن از ديگران است و میتوان گفت تنهايي بخشي از نظريه دسترسي محدود است، همانطور كه بخشي از نظريه حق داشتن تنهايي هم هست، اما مضمون اين نظريه چيزي فراتر از تنهايي صرف است و مواردي همچون رهايي از مداخله حكومت و نيز رهايي از تعرضات رسانه ها وديگران را هم در بر مي گيرد . براي آشنايي با محتواي نظريه دسترسي محدود به خود به چند تعريف از طرفداران اين نظريه در رابطه با حريم خصوصي اشاره مي كنيم: 

اي – ال گودكين[5] معتقد است كه حريم خصوصي عبارت است از« حق تصميم گيري در خصوص اين امر كه دسترسي به چه ميزان از اطلاع، احساسات و تفكرات شخصي، كردارها و شئون ( يك فرد ) براي سايرين به طور كلي جايز است» . سيسلابك[6] حريم خصوصي را به عنوان  وضعيت ايمن بودن از دسترسي ناخواسته ديگران تعريف مي كند . ارنست وان دن هاگ[7] هم در اين رابطه مي گويد: « حريم خصوصي عبارت است از دسترسي انحصاري يك شخص( يا يك واحد حقوقي ديگر) به حوزه اي كه متعلق به خود اوست ، حق حريم خصوصي اين حق را به يك شخص مي دهد كه بتواند ديگران را از الف) نگاه كردن ب) استفاده كردن يا ج) تعرض به حوزه خصوصي خود باز دارد». 

بر اين نظريه اين انتقاد وارداست كه اين رويكرد، مفهومي از مواردي كه خصوصي تلقي مي شود را به دست نمي دهد ، يقيناً  هر نوع دسترسي به خود ناقض حريم خصوصي نيست ،به علاوه اين نظريه از ميزان دسترسي ای كه موجب تحقق نقض حريم خصوصي میگردد، سخن نمی گوید. ممكن است طرفداران نظريه دسترسي محدود، به اين سئوال كه چه ميزان از كنترل برخود را مي بايست اعمال كنيم؟ بدين نحو پاسخ دهند كه حريم خصوصي حلقه اتصال بين عدم دسترسي مطلق و دسترسي كامل است . اما فرضاً  هم كه حريم خصوصي چنين باشد، در اين صورت سوال مهم ديگري به وجود مي آيد، بدين نحو كه چه ميزان از دسترسي را مي بايست دسترسي معقول تلقي كنيم ؟ پاسخ به اين سئوال در گرو داشتن دركي از مواردي كه خصوصي هستند مي باشد . خلاصه آنكه اين نظريه هم مانند نظريه اول بيش از حد گسترده و مبهم است. [8]

ج:  نظریه سري بودن [9]

يكي از رايج ترين برداشت هايي كه در رابطه با حريم خصوصي وجود دارد اين است كه آن را موجد سري بودن مسايل وموضوعات معيني مي دانند . از اين ديدگاه حريم خصوصي در اثر افشاي اطلاعاتي كه از قبل مخفي شده، نقض خواهد شد. چنين طرز تلقي از حريم خصوصي را  مي توان زير مجموعه اي از تئوري دسترسي محدود ديگران به خود، تلقي كرد . البته از آنجا كه طرز تلقي مزبور تنها متضمن يكي از موارد این نظریه، يعني اخفاي واقعيات مشخص است از تئوري دسترسي محدود به خود مضيق تر ومحدود تر است . برخي از نظريه پردازان مدعي شده اند تلقي حريم خصوصي به عنوان سري بودن، دايره حريم خصوصي را بيش از حد محدود مي سازد؛ مثلاً ادوارد بلوستين [10]  يا آرنولد سيمل [11]  در مقام انتقاد برآنند كه طرز تلقي مزبور توان آن را ندارد كه حريم خصوصي گروهي را مورد شناسايي قرار دهد . اين طرز تلقي با يكي شمردن  حريم خصوصي و سري بودن ، خود را از اين واقعيت دور مي سازد كه افراد خواهان آنند كه چيزهايي را از برخي از مردم ، نه همه مردم ، سري نگه دارند . مثلاً ممكن است كارگر از افشا شدن آنچه كه پشت سر كارفرماي خود گفته است رضايت داشته باشد . 

ايراد ديگري كه به اين نظريه وارد شده است آن است كه حريم خصوصي چيزي فراتر از خودداري صرف از افشاي اطلاعات است . از نظر جودي واگنر دي كيو[12] محرمانه بودن  همسان با حريم خصوصي نيست ،اطلاعات سري اغلب خصوصي نيستند ( مثلاً  نقشه هاي سري نظامي ) و مسايل خصوصي هم همواره سري نيست ( مثلاً ديون يك شخص)[13].

د: نظریه كنترل بر اطلاعات شخصي 

يكي از رايج ترين نظريه هاي موجود در مورد حريم خصوصي نظريه كنترل اطلاعات شخصي است . به طور خلاصه، اين نظريه بر آن است كه حريم خصوصي حقي است كه به موجب آن فرد مي تواند انتشار اطلاعات راجع به خود را كنترل كند، مثلاً به نظر آلن وستين حريم خصوصي حقی است كه به موجب آن افراد، گروهها يا نهادها  مي توانند براي خودتصميم بگيرند كه اطلاعات راجع به خود را چه موقع، چگونه و به چه ميزان در اختيار سايرين قرار گيرد . از ديد چارلزفرايد[14] حريم خصوصي صرفاً اين نيست كه در اذهان ديگران اطلاعاتي در مورد ما موجود نباشد، بلكه بيشتر كنترلي است كه ما بر اطلاعات راجع به خويش اعمال ميكنيم . تاكيدي كه اين نظريه بر اطلاعات شخصي      مي كند دايره آن را بسيار محدود مي سازد ، چرا كه اين نظريه آن دسته از جنبه هاي حريم خصوصي را كه ماهيتي اطلاعاتي ندارند ، مستثني مي سازد.

 به علاوه نظريه مزبور كاملاً مبهم است، چرا كه طرفداران آن نوع اطلاعاتي كه افراد نسبت به آن مي بايست برخوردار از كنترل باشند را تعيين نمي كنند حتي اگر فرض كنيم كه منظور از اطلاعات هرگونه اطلاعاتي است كه به نحوي در رابطه با شخص است، باز هم اشكال ديگري به وجود مي آيد و آن اين است كه حريم خصوصي صرفاً يك امتياز يا امر فردي نيست بلكه جنبه اي اجتماعي هم دارد گاهي اوقات اين جامعه است كه تعيين مي كند چه مواردي را مي بايست به عنوان حريم خصوصي مورد حمايت قرار داد.[15]

ه: نظریه حمايت از شخصيت و كرامت

ز آنجا که کرامت انسانی مبدأ و مبنای بسیاری از حقوق آدمی چون حق حیات در زندگی، حق آزادی، امنیت، رشد و شکوفایی شخصیت در پرتو تعلیم و تعلم و آموزش و پرورش و ... می باشد ضرورت دارد مفهوم، ویژگی ها و عناصر بنیادین آن و نیز انواع و اقسامی که برای آن متصور است و همچنین علل زوال و فنا و پایان آن و همچنین علل عدم مراعات آن از سوی برخی از ابنای بشر، مورد بحث و بررسی و کنکاش و مداقه قرار گیرد تا حقیقت امر برای آنان که تشنه زلال ناب حقیقتند روشن گردد و با شناخت از این گوهر ناب خدادادی در پاسداشت آن بکوشند و خود به آسانی زوال و نابودیش را بر نتابیده و دیگران را نیز از تعدی و تجاوز به آن باز دارند. یادآوری این نکته نیز در خور توجه است که عدم تبیین و تشریح این حق مهم و حیاتی بر ضرورت بررسی و تحقیق پیرامون آن افزوده است.

اين نظريه در مقام حمايت از تماميت شخصيت فرد است. در اين رابطه سوالي كه به ذهن مي رسد آن است كه در اینجا حريم خصوصي حمايت از چه جنبه هايي را سرلوحه كار خود قرار مي دهد ؟  به نظر ادوارد بلوستين حريم خصوصي فرديت فرد را مورد حراست قرار مي دهد ، به نظر وي حريم خصوصي يك مفهوم يكپارچه و منسجم است كه غايت آن پاسداري در مقابل رفتاري است كه فرديت را تنزل و كرامت شخص را مورد اهانت يا شخصيت انساني را مورد تعرض قرار مي دهد. جفري ريمن[16] هم بر آن است كه حريم خصوصي گرايش فرد به شخصی شدن، شخصی بودن و شخصي ماندن را مورد حمايت قرار مي دهد . به نظر مي رسد اين نظريه در واقع در مورد آزادي و خودمختاري سخن مي گويد، نه حريم خصوصي . اين نظريه حريم خصوصي را تبيين نمي كند چرا كه تعريف مناسبي از شخصيت ارایه نمي دهد. به علاوه اين نظريه گستردگي بيش از حدي دارد. شخصيت ما داراي جنبه اي كاملاً خصوصي نيست ؛ در واقع ، قسمت عمده اي از شخصيت ما ماهيتاً به گونه اي است كه از روي ميل و اراده آن را در معرض عموم به نمايش و ابراز مي گذاريم ؛ به طورمثال يك اثر هنري اغلب ابرازي از اعماق ضمير وجود يك هنرمند است ، امّا هنر را به ندرت مي توان امري خصوصي تلقي كرد، بعلاوه تعرض به كرامت و شخصيت ممكن است به گونه اي صورت پذيرد كه ربطي به حريم خصوصي نداشته باشد مثلاً اجبار به تكدي گری جهت رفع گرسنگي به طور جدي كرامت را مخدوش مي سازد، ليكن به نظر نمي رسد كه متضمن لطمه به حريم خصوصي باشد .[17]

و:  نظریه خلوت [18]

اين نظريه بر موردي تاكيد مي كند كه حريم خصوصي صرفاً داراي جنبة فردي نيست، بلكه علاوه بر آن در زمينه روابط بشري هم كاربرد دارد . ما با درجات مختلفي از خلوت به برقراري روابط  باديگران دست مي يابيم و با ارزيابي حريم خصوصي مي توانيم براي هر يك از روابط مختلف مان ميزاني از صميميت مطلوب را در نظربگيريم. ژولي اينس [19] در اين زمينه مي گويد :  اگر صرفا بر يكي از سه مورد اطلاعات، دسترسي يا تصميمات صميمانه به تنهايي تاكيد كنيم چيزي از محتواي حريم خصوصي دستگيرمان نخواهد شد زيرا حريم خصوصي شامل هر سه حوزه است ، نظر من اين است كه وجه مشترك اين حوزه هاي كاملاً متمايز، صميميت است ، يعني محتواي حريم خصوصي شامل اطلاعات صميمانه، دسترسي صميمانه و تصميمات صميمانه مي باشد . اينس خاطر نشان مي سازد كه براي تعريف صميميت بايد دو عامل را مد نظر قرار داد : یکی رفتار ودیگری انگيزه افراد . وي توسل به بررسي موارد خاص از رفتار افراد جهت تعريف صميميت را كافي نمي داند ، به اعتقاد وي صميميت ريشه در چيزي دارد كه قبل از شكل گيري رفتار حادث مي شودو ان انگيزه هاي فرد است كه حائز  اهميت است . مسايل يا اعمال صميمانه ،ارزش خود را از عشق ، اندوه ياتمايل فرد مي گيرند . بر اين اساس وي مدعي مي شود كه حيطه صميميت را تعريف كرده است. حريم خصوصي عبارت است از حالت برخورداري فرد از كنترل بر تصميمات مربوط به مسايلی كه معنا و ارزش آنها برخاسته از عشق، نگراني يا تمايل خود فرد است . اين قبيل تصميمات اين امكان را به فرد مي دهد كه بتواند بر مبناي آنها در خصوص دسترسي ديگران  به خود، انتشار اطلاعات راجع به خود و اعمال خود ، دست به انتخاب و گزينش بزند. اما بايد دانست كه نظريه هايي كه حريم خصوصي را به مثابه صميميت و نزديكي مي دانند بيش از حد مضيق هستند، زيرا بر روابط بين اشخاص و احساسات خاصي كه از اين نوع روابط بر مي خيزد تاكيد مفرطي مي كنند . يقيناً اعتماد، عشق و صميميت تنها غايت حريم خصوصي نيستند.  به قول دكيو، اطلاعات راجع به امور مالي ما خصوصي هستند اما صميمانه نيستند. خلاصه آنكه عليرغم آنكه ، حريم خصوصي ما را در نيل به اموري همچون اعتماد، عشق و صميميت ياري مي رساند اما چنين مواردي موجد برداشتي كامل از حريم خصوصي نيست. [20]

ح: نظریه پراگماتيك 

اين نظريه كه از سوي دانيل. جي سولو[21] مطرح شده است ، با رد هرگونه شناخت و پيش فرض قبلي، بر موارد عملي و عيني تاكيد مي ورزد؛ اين رويكرد هيچگونه اصل ثابت يا از پيش تعيين شده اي را در مورد حريم خصوصي بيان نمي دارد و بيشتر به واقعيت ها وموارد ملموس توجه مي كند . از نقطه نظر پراگماتيست ها، هرگونه شناختي در اثر تجربه  حاصل مي آيد بر اين مبنا رويكرد پراگماتيك به حريم خصوصي درمقام ارايه برداشتي انتزاعي از حريم خصوصي نيست بلكه به جاي آن ، بر فهم موارد و مصاديق حريم خصوصي در شرايط خاص هر مورد ، تاكيد و تمركز مي ورزد در اين رويكرد از ارايه هرگونه تعريف انتزاعي از حريم خصوصي خودداري ميشود و بيشتر سعي مي شود بر مبناي موارد تجربي و عيني، قواعد كلي استخراج گردد . [22]

[1] - The Right to Be Alone

[2] - Ruth Gavison

[3] - Solove Daniej , Conceptualizing privacy , California Law Review 2002, vol.90,p1099

[4] - Limited Access to Oneself

[5] - E.L Gokin 

[6] - Sissela Bok

[7] -Eenest Van Den Hagg

[8] - Solove Daniej , opt . cit, p1102

[9] -Secrecy

[10]- Edvard Boustein

[11] - Arnold Sinnel

[12]- Judith Wagner DeCew

[13] - Solove Daniel J, opt . cit, p1105 

[14] - Charls Fried

[15] - Solove Daniel ,J,opt. cit, p 1109

[16] - Jeffrey Reiman

[17] - Solove Daniel J, opt.cit,pp 1116-1119

[18] - Intimacy

[19] - Julie Inness

[20]- Solove Daniel J, opt.cit,p 1121 

[21] -Danial j . Solove

[22] - Solove Daniel J, opt. cit, p. 1124