دکتر حسام رحیمی - انواع دعاوی کیفری

انواع دعاوی کیفری

انواع دعاوی بر اساس موضوع دعوا، مرجع رسیدگی به دعوا و قانون آیین دادرسی به دو نوع دعاوی کیفری و حقوقی تقسیم می‌شوند. دعاوی حقوقی به موضوعات حقوقی مانند اموال، اشخاص و خانواده می‌پردازد و دعاوی کیفری به جرم و مجازات مربوط می‌شود. در این مقاله به بررسی انواع دعاوی کیفری می‌پردازیم.

دعاوی کیفری چیست؟

دعوای کیفری، دعوایی است که بر اساس وقوع یک جرم اتفاق می‌افتد و وظیفه رسیدگی به آن بر عهده دادسرا و دادگستری است. این دعاوی انواع مختلفی دارند که پیش از طرح در دادگاه در دادسرا رسیدگی  شده و سپس در دادگاه خصوصی رای صادر می‌شود. دعاوی کیفری اهمیت زیادی دارند؛ زیرا به وضع عمومی جامعه مربوط می‌شوند و اگر پیگیری درستی صورت نگیرد، ممکن است، جرم و جنایات بیشتری رخ دهد.

دعوای کیفری، دعوایی است که بر اساس وقوع یک جرم اتفاق می‌افتد و وظیفه رسیدگی به آن بر عهده دادسرا و دادگستری است. این دعاوی انواع مختلفی دارند که پیش از طرح در دادگاه در دادسرا رسیدگی  شده و سپس در دادگاه خصوصی رای صادر می‌شود. دعاوی کیفری اهمیت زیادی دارند؛ زیرا به وضع عمومی جامعه مربوط می‌شوند و اگر پیگیری درستی صورت نگیرد، ممکن است، جرم و جنایات بیشتری رخ دهد.

تفاوت دعاوی کیفری و حقوقی

تفاوت دعاوی کیفری و حقوقی به شرح زیر است:

• دعاوی کیفری مربوط به افعالی است که دادگاه برای آن مجازات تعیین کرده است؛ اما در دعاوی حقوقی، مجازاتی برای فرد تعیین نمی‌‌شود و قانون، فرد را ملزم به انجام تکالیف خود می‌کند.
• دعاوی حقوقی باید در برگه‌های مخصوص دادخواست انجام شود؛ ولی امکان طرح دعاوی کیفری در کاغذهای معمولی وجود دارد.
• طرح اولیه شکایت کیفری در دادسرا انجام و پس از تکمیل تحقیقات در دادگاه عمومی انجام می‌شود؛ اما دعاوی حقوقی در شورای حل اختلاف و دادگاه‌های حقوقی مطرح می‌گردد.
• در دعاوی کیفری، به شکایت‌کننده شاکی و به کسی که از او شکایت شده، مشتکی عنه و به موضوع دعوا اتهام گفته می‌شود. در دعاوی حقوقی شکایت‌کننده خواهان، طرف مقابل خوانده و موضوع دعوی خواسته خواهد بود.
• در دعاوی کیفری با احضاریه متهم فراخوانده می‌شود و در دعاوی حقوقی با اخطاریه، خوانده را دعوت می‌کنند.
• هزینه‌های دادرسی دو دعوا متفاوت است.
• در دعاوی حقوقی، اگر خواهان رضایت دهد پرونده مختومه اعلام می‌گردد؛ اما در دعاوی کیفری، اگر جرم جنبه عمومی داشته باشد، با رضایت شاکی نیز پرونده متوقف نمی‌شود.

دعاوی کیفری به دو دسته تقسیم می‌شوند:

جرایم علیه اموال

این جرایم با اموال فرد در ارتباط هستند و جرایمی مانند کلاهبرداری و سرقت را در بر می‌گیرد.

جرایم علیه اشخاص

این دسته از جرایم با فرد و اعضای بدن در ارتباط است. در این دسته جرایمی مانند قتل، ضرب و جرح، سقط جنین، توهین و افترا و مواردی از این قبیل قرار می‌گیرند.

اثبات جرم کیفری

برای اینکه یک جرم کیفری اثبات شود، وجود سه عنصر ضروری است و عدم هریک از آن‌ها، عدم اثبات جرم را به همراه خواهد داشت. این سه عنصر شامل موارد زیر است:

عنصر قانونی

انجام یا عدم انجام یک فعل، حتی اگر امری زشت و ناپسند باشد، تنها در صورتی جرم است که قانون درباره آن حکمی صادر کند؛ در غیر این  صورت، برای فعل انجام‌شده مجازاتی در نظر گرفته نمی‌شود. بر اساس ماده ۱۶۸ قانون اساسی، اگر انجام یا ترک یک فعل از سمت قانون تعیین نشده باشد، جرم تلقی نمی‌شود.

عنصر مادی

عمل یا رفتار فرد که باعث رخ دادن جرم شده، عنصر مادی است و تا موجود نباشد، جرمی اتفاق نمی‌افتد. به طور مثال فردی در ذهن خود نقشه قتل کسی را می‌کشد تا زمانی که برای آن اقدامی نکرده باشد، جرم اتفاق نمی‌افتد و طبیعتا مجازات نمی‌شود.

عنصر معنوی (روانی) جرم

برای اثبات جرم، عنصر قانونی و مادی کفایت نمی‌کند و باید عنصر معنوی جرم نیز وجود داشته باشد. این عنصر به نیت فرد اشاره دارد و حتما باید جرم انجام شده با اراده فرد انجام شود. به طور مثال ممکن است شخصی، فرد را مجبور به انجام جرم کند.

دعاوی کیفری در کجا رسیدگی می شود؟

بر اساس ماده ۲۴۹ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه‌های کیفری شامل دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه نظامی تقسیم می‌شود.

دادگاه کیفری یک

دادگاه‌های کیفری یک در مراکز استان‌ها تشکیل می‌شود و در آن به جرایم زیر رسیدگی می‌شود.

• جرایمی که باعث مجازات سلب حیات می‌شود مانند: زنا محصنه، قتل، لواط و…
• جرایمی که جرم آن حبس ابد است
• جرایمی که مجازات آن قطع عضو، جنایت عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان دیه نصف کامل یا بیشتر
• جرایم که مجازات آن تعزیری درجه سه و بالاتر است
• جرایم سیاسی و مطبوعاتی

دادگاه کیفری دو

این دادگاه‌ها توانایی رسیدگی به انواع دعواها را دارد؛ جز جرایمی که رسیدگی به آن‌ها در سایر دادگاه‌ها انجام می‌شود.

دادگاه نظامی

دادگاه‌های نظامی، به جرایم نظامی افسران و ماموران و… رسیدگی می‌کند. مواردی مانند بازداشت غیر قانونی در این دادگاه قابل پیگیری هستند.

دادگاه انقلاب

دادگاه انقلاب وظیفه رسیدگی به جرایم زیر را دارد:

• مسائل مربوط به امنیت داخلی و خارجی
• بغی
• محاربه
• جرایم مربوط به مواد مخدر و قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام
• توهین به رهبران جمهوری اسلامی
• مواردی که تحت شرایط خاص بر عهده دادگاه انقلاب گذاشته می‌شود.

دادگاه اطفال و نوجوانان

این دادگاه به جرایمی می‌پردازد که توسط افراد زیر ۱۸ سال رخ می‌دهد. بر اساس ماده ۱۴۶ قانون مجازات اسلامی، افراد نابالغ مسئولیت کیفری ندارند و بر طبق ماده ۱۴۸ قانون مجازات اسلامی، در مورد افراد نابالغ، اقدامات تامینی و تربیتی لحاظ می‌شود.

لیست انواع جرایم کیفری

برخی از جرایم کیفری شامل موارد زیر است:

سرقت و سرقت مسلحانه

مزاحمت بانوان

جرایم سیاسی

جعل

رشا و ارتشا

اخاذی

جرایم انتخاباتی

صدور چک بلامحل

مشروبات الکلی

بازداشت غیرقانونی

جرایم

جرایم سایبری و رایانه‌ای

اختلاس

افساد فی الارض

اقدام علیه امنیت ملی

فروش مال غیر

اسید پاشی

کلاهبرداری

خیانت در امانت

جرایم علیه اطفال

فرار زندانیان

تجاوز

توهین و افترا

جاسوسی

افشای اسرار

تهدید به قتل

جرایم مطبوعاتی