دکتر حسام رحیمی - هزینه دادرسی در انواع دعاوی کیفری و حقوقی

طبق اصل 34 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، یکی از حقوق مسلم افراد در جامعه، حق دادخواهی است. بنابراین وقتی شخصی ادعایی دارد که می خواهد آن را از طریق محاکم قضایی و تحت لوای قانون، اثبات نماید، طرح دعوا یا دعوی می نماید. بسته به موضوع دعوا و درخواست خواهان یا شاکی، انواع دعاوی در یک دسته بندی کلی به دو گروه حقوقی و کیفری طبقه بندی می شوند. در ادامه بعد از بررسی چیستی انواع دعاوی، لیستی از آنها ارائه خواهد شد.

انواع دعاوی کیفری و حقوقی

قبل از آغاز بحث و ارائه لیست دعاوی حقوقی و کیفری لازم است مفهوم این دو نوع دعوا را ذکر کنیم. دعوای حقوقی به معنی دعوای ناشی از نقض حقوق مدنی، سرپیچی از تعهدات افراد و ایجاد خسارت در این زمینه است. این دعاوی به دو گروه اموال و اشخاص طبقه بندی می شود. در دعاوی حقوقی مبتنی بر اموال، مسائلی حول محور مالکیت افراد بر اموال منقول و غیر منقول، قراردادها، مطالبه انواع طلب مطرح می شود. در دعاوی حقوقی مبتنی بر اشخاص مباحثی همچون طلاق، ازدواج، ارث مطرح می گردد. در این نوع دعاوی، مرجع صالح برای رسیدگی دادگاه عمومی (بدوی، تجدید نظر، دیوان عالی) بوده و قانون حاکم، آیین دادرسی مدنی است. طرح دعوا در دعاوی حقوقی با دادخواست خواهان آغاز می شود. اگر خواهان رضایت خود را اعلام کند، رسیدگی به پرونده متوقف خواهد شد.

دعاوی کیفری در پی وقوع یک جرم مانند کلاهبرداری، سرقت، قتل و موارد بیشمار دیگر مطرح می شوند. در مورد این دعاوی سه رکن مادی، معنوی و قانونی دعوا بسیار اهمیت دارد. رکن مادی صورت فیزیکی جرم و رکن معنوی سوء قصد آگاهانه مجرم است. رکن قانونی به این معناست که زمانی می توان فعل یا ترک فعلی را جرم دانست که در قانون جرم انگاری شده باشد. قانون حاکم، قانون آیین دادرسی کیفری بوده و مرجع صالح برای رسیدگی، دادسرا، دادگاه کیفری 1 و 2، دادگاه نظامی، دادگاه انقلاب و دادگاه اطفال و نوجوانان است. طرح دعوا در دعاوی کیفری با ارائه شکواییه آغاز شده و شاکی قصد مجازات مجرم را دارد. اگر جرم کیفری جنبه عمومی داشته باشد، با رضایت شاکی هم رسیدگی و مجازات مجرم متوقف نخواهد شد.

دعاوی حقوقی مالی

در ادامه مبحث انواع دعاوی کیفری و حقوقی، ابتدا دعاوی حقوقی مالی را طبق قانون معرفی خواهیم کرد. این دعاوی بر سه قسم هستند: مالی عادی، مالی در امور حسبی و مالی بین موجر و مستاجر. مهمترین دعاوی مالی عادی عبارتند از: مطالبه خسارت، مطالبه ثمن، مطالبه سهم الشرکه، مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم، مطالبه وجه اسناد تجاری بهادار، مطالبه هزینه دادرسی و حق الوکاله، الزام به تنظیم سند رسمی، الزام به انتقال سهم، الزام به ایفای تعهد مالی، الزام به پرداخت دیه، ابطال سند مالکیت، ابطال اجاره نامه، ابطال رای داور، ابطال قراردادهای عادی، ابطال سهام شرکت، ابطال عملیات اجرایی اسناد لازم الاجرا (مانند سفته و چک)، تخلیه ید، تحویل مبیع، دعاوی مربوط به حق اختراع، تالیف و تصنیف. دعاوی حقوقی مالی در امور حسبی عبارتند از: تقسیم ترکه، مطالبه ارثیه. دعاوی حقوقی مالی بین موجر و مستاجر عبارتند از: مطالبه اجاره معوقه، مطالبه سرقفلی و حق پیشه، مطالبه اجرت المثل، فسخ قرارداد مالی، دعاوی زوجیت (مطالبه مهریه و نفقه).

دعاوی حقوقی غیر مالی

دعاوی حقوقی غیر مالی عبارتند از: انواع دعاوی زوجیت (استرداد جهیزیه، استرداد شیربها، ازدواج مجدد، الزام به ثبت واقعه ازدواج، طلاق و تولد نوزاد)، ولایت و نسب، الزام به استرداد سند، الزام به فروش ماترک، دعوای حجر، افراز ملک مشاع، الزام به فروش مال مشاع، تفکیک ملک، تصرف عدوانی حقوقی، ممانعت از حق، مزاحمت از حق، ثبت علامت تجاری و اختراع، تامین خواسته، ابطال عملیات اجرایی اسناد غیرمالی و گواهی انحصار وراثت.

دعاوی کیفری

در ادامه لیست دعاوی حقوقی و کیفری، به شرح دعاوی کیفری می پردازیم. دعاوی کیفری در دو گروه اصلی جرایم علیه اموال و جرایم علیه اشخاص طبقه بندی می شوند.

برخی از مهمترین دعاوی کیفری عبارتند از: انواع سرقت مسلحانه و غیر مسلحانه؛ جرایم سیاسی؛ جرایم انتخاباتی؛ جرایم سایبری و رایانه ای؛ اختلاس؛ پولشویی؛ محاربه و فساد فی الارض؛ جعل مدارک، اسناد، مهر و امضا؛ اخاذی؛ توهین و افترا؛ تهدید؛ تجاوز به عنف؛ قذف؛ تفخیذ؛ روابط نامشروع؛ خیانت در امانت؛ کلاهبرداری؛ فروش مال غیر؛ تجارت مواد مخدر و مشروبات الکلی؛ بازداشت غیر قانونی؛ ضرب و جرح؛ قتل عمد و غیر عمد؛ سقط جنین عمدی؛ خرابکاری؛ قاچاق کالا؛ تولید و فروش غیر قانونی اسلحه؛ تهدید امنیت ملی؛ خیانت به کشور؛ اخلال در نظم عمومی کشور؛ تقلب؛ فک غیر قانونی پلمپ؛ استفاده از سند مجعول؛ توهین به مقدسات؛ قسم و شهادت دروغ؛ آدم ربایی؛ جرایم نظام مهندسی؛ جرایم نظام پزشکی؛ جرایم مطبوعاتی؛ جرایم راهنمایی و رانندگی؛ جرایم نظامی؛ تخریب و اتلاف اموال عمومی؛ ربا، قمار؛ خرید مال مسروقه؛ فریب در ازدواج؛ ارتشا؛ تحصیل مال از طریق نامشروع؛ مزاحمت علیه بانوان و اطفال؛ مزاحمت تلفنی؛ فرار زندانی؛ معامله معارض؛ ترک انفاق.

انواع دعاوی ملکی

بخش مهمی از دعاوی مربوط به املاک و اموال غیر منقول هستند. این دعاوی را می توان در سه نوع حقوقی، کیفری و ثبتی جای داد. انواع دعاوی ملکی مواردی هستند که افراد با تقلب، فریب یا سوء استفاده از حقوق دیگران با موضوع املاک، مرتکب جرایمی مانند کلاهبرداری، جعل و تصرف می شوند.

برخی از انواع دعاوی ملکی و کیفری عبارتند از: کلاهبرداری در معاملات مسکن و مستغلات، خیانت در امانت در مورد املاک، فروش غیر قانونی اموال غیر منقول، تبانی و فساد در معاملات اموال دولتی، تغییر کاربری زمین بدون مجوز رسمی، ورود غیر مجاز به املاک سایرین، انتقال مال غیر به دیگران، انتقال منافع ملک به دیگران، جعل سند املاک، استفاده از سند جعلی در معاملات املاک، تصرف عدوانی کیفری در املاک.

هزینه دادرسی در انواع دعاوی کیفری و حقوقی

یکی از مباحث مهم در ارتباط با انواع دعاوی کیفری و حقوقی، هزینه دادرسی می باشد. هزینه های دادرسی شامل هزینه های مختلفی است که خواهان در هنگام ارائه دادخواست یا شکوائیه باید پرداخت نماید. اگر توان پرداخت این هزینه ها را ندارد می تواند درخواست اعسار نماید. هزینه های مذکور به صورت سالانه از طرف قوه قضاییه تعیین شده و در تمام کشور لازم الاجرا است. این هزینه ها انواع مختلفی دارند و برخی از آنها طبق تعرفه سال 1401 عبارتند از: هزینه اجرای احکام دعاوی مالی (5% محکوم به)، هزینه اجرای احکام دعاوی غیر مالی (از 40 هزار تا 180 هزار تومان)، هزینه تقدیم شکایت کیفری (10 هزار تومان). اگر مرجع صالح برای رسیدگی شورای حل اختلاف باشد، هزینه رسیدگی در آنها متفاوت است. مثلا در مورد دعاوی مالی برابر 5 درصد هزینه دادرسی در محاکم دادگستری و برای دعاوی غیر مالی برابر هزینه دادرسی در محاکم دادگستری است.