قتل ناموسی

قتل‌های ناموسی عموما با بهانه‌ی حفظ آبرو و پاک کردن لگه ننگ انجام می‌شود و قربانی اصلی آن زنان و دختران هستند. در این مطلب به بررسی قتل های ناموسی و مجازات آن در قانون ایران پرداختیم.

قتل ناموسی و مجازات آن در قانون ایران

قتل های ناموسی، موضوعی است که در جامعه امروز ما هنوز پررنگ است و حتی اگر پیگیر دائم اخبار نباشید، هر چند وقت خبری از ان شنیده اید. پرداختن به این موضوع به خصوص با قتل رومینا اشرفی اوج گرفت. قتل های ناموسی  اغلب ریشه‌ی فرهنگی دارند اما قانون چطور می‌تواند مانع از بروز آن شود؟

قتل و انواع آن

قتل هر فعل یا ترک فعلی است که منجر به سلب حیات از دیگری شود. این جرم در گروه جرایم علیه اشخاص است و در حالت کلی به دو دسته عمد و غیر عمد تقسیم می‌شود، که هریک مجازات متفاوتی دارند :

مجازات قتل عمد قصاص نفس است، به این معنا که اولیاء دم مقتول می‌توانند خواهان قصاص باشند و امکان صلح و گذشت یا تبدیل به دیه از سوی اولیاء دم وجود دارد. در تبدیل قصاص به دیه، امکان حبس سه تا ده سال مقتول نیز وجود دارد. محاسبه نرخ دیه بر مبنای آخرین نرخ اعلامی است و باید ظرف یکسال تادیه گردد.

قتل غیر عمد خود به دو دسته شبه عمد و خطای محض تقسیم می‌شود و به دلیل غیرعمدی بودن مشمول قصاص نفس نیست.

مجازات قتل شبه عمد، حبس و پرداخت دیه است. شایع ترین نوع قتل شبه عمد، سوانح رانندگی منجر به مرگ است که عموما مرتکب به پرداخت دیه و حبس محکوم شده و بخش اعظم دیه از محل بیمه ثالث، تامین می‌شود.

قتل خطای محض در مواقعی که مرتکب قصدی نداشته، تعریف می‌شود. این نوع قتل، عموما در حالت بیهوشی، ناشی از رفتاری غیرکشنده و یا توسط صغیر یا مجنون انجام می‌شود. مجازات آن، پرداخت دیه است و حبسی در کار نیست و عموما پرداخت دیه نیز بر عهده عاقله مرتکب است.

قتل ناموسی چیست ؟

قانون مجازات اسلامی بالخص در بحث حدود، قصاص و دیات از فقه گرفته شده است . قتل‌های ناموسی عموما با بهانه‌ی حفظ آبرو و پاک کردن لگه ننگ انجام می‌شود و قربانی اصلی آن زنان و دختران هستند. این نوع قتل ها عموما در جوامعی متعصب و مردسالار، که رویکردی مالکانه به زن دارند مشاهده می‌شود. منطبق بر آمارهای سازمان ملل و حقوق بشر، بیش از دو سوم قتل‌های ناموسی توسط عضوی از اعضا‌ی مذکر خانواده، اتفاق می‌افتد. علل وقوع این نوع قتل‌ها ریشه در فرهنگ و جامعه دارد که بررسی آن، خارج از مبحث این مقاله است. اما سوال پیش آمده این است که مگر قانون برای اجرای عدالت تنظیم نشده و برای دادرسی عادلانه، درنظر گرفتن حقوق مقتول ضرورت ندارد ؟ متاسفانه به دلیل خلأ قانونی در ایران و نبود قوانینی که نقش بازدارنده داشته باشند، زنان که اغلب قربانی این نوع قتل هستند، متضرر شده و همواره رسیدگی به این جرایم خبرساز و بحث برانگیز است.

شرایط عدم اجرای حکم قصاص در قتل‌های ناموسی چیست؟

شرط لازم در قصاص نفس در جرایم قتل عمد، قصد و اراده‌ی قاتل است اما برای اجرای قصاص، صرفِ "نیت" کفایت نمی‌کند و شرایط دیگری نیاز است که اگر این شرایط وجود نداشته باشد، قصاص اجرا نمی‌شود. قتل های ناموسی از منظر قانون، زمانی مستوجب قصاص نیستند که:

منطبق بر ماده 301 قانون مجازات اسلامی، مرتکب آن، پدر یا اجداد پدری مقتول باشد.

منطبق بر ماده 302 قانون مجازات اسلامی، مرتکب همسر زانیه باشد و علم به رضایت زن به زنا داشته باشد و حین ارتکاب جرم زانی یا زانیه را به قتل رسانده باشد.

مشاهده شده است که در اغلب قتل های ناموسی، مرتکب پدر، همسر یا برادر مقتول هستند. در دو مورد اول امکان سقوط قصاص ( قصاص انجام نشود) وجود دارد و متاسفانه رویکرد سیستم قضایی در برخورد با قتل های ناموسی، عموما تسامح است. سوال مطرح می‌شود که چرا قانون ارتکاب این جرایم توسط پدر، جد پدری و همسر مقتول را معاف از قصاص کرده و مادر، برادر و خواهر را صرفا محق دریافت دیه جایگزین قصاص می‌داند؟

به نظر می‌رسد برای کاهش اینگونه جرایم، موازی با فرهنگ سازی و تصحیح تفکر مالکیت بر زن، نیازمند رفع خلأ های قانونی برای حمایت از کرامت انسانی فارغ از جنسیت اشخاص هستیم .