آشنایی با الزامات قراردادهای سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار

آشنایی با الزامات قراردادهای سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار
 

چند سالی بود که بازار سرمایه از رونق و اقبال مطلوبی برخوردار نبود و قشر محدودی از جامعه که بعضاً علم و اطلاع نسبی از این بازار هدف داشتند، گام در این مسیر پر ریسک اما جذاب می گذاشتند. از آبان ماه سال 1398 سیاست های انقباضی پولی دولت در جهت کنترل تورم، حجم زیادی از نقدینگی را از بازارهای موازی از قبیل بازار ارز، مسکن، خودرو و غیره ذلک خارج و با سیاستی هوشمندانه به سمت بازار سرمایه سوق داد که این در وهله اول برای کمتر شش ماه منجر به رشد بیش از 100 درصدی شاخص کل بورس اوراق بهادار شد و بر جذابیت این بازار افزود. حال در نقطه ای قرار داریم که اگر در گذشته کارگزاری بورسی در هفته بطور میانگین 30 کد بورسی ثبت و صادر می کردند، در حال حاضر با صف های طویل عموم مردم که خواهان وارد کردن سرمایه های ریز و درشت خود به این بازار علمی و تخصصی هستند، مواجه شده اند. با این مقدمه بایست هوشیار بود که بورس همانند بازارهای موازی سرمایه گذاری، نیازمند دانش، تخصص و تجربه کافی می باشد و لازمه هر سرمایه گذاریی انعقاد قرارداد مشارکت یا سرمایه گذاری است که در چارچوب آن طرفین تعهدات و اختیارات تفویضی را انجام دهند و در واقع چراغ راه مسیر سرمایه گذاری محسوب شود. در نوشتار پیش رو سعی می شود لزامات قراردادی سرمایه گذاری در بورس را به تفکیک مواد تشریح گردد تا علم کافی نسبت به قراردادهای سرمایه گذاری پیدا نمایید.

            مواد و الزامات اساسی مندرج در قرارداد سرمایه گذاری در بورس

مقدمه

مقدمه قرارداد جزء لاینفک یک قرارداد محسوب می شود پس بایست توجه ویژه ای به آن داشت. در واقع مقدمه قرارداد متشکل از اصل آزادی اراده یا اصل آزادی قراردادی، احراز هویت و سلامت طرفین قرارداد و رعایت قواعد عمومی قرارداد مندرج در فصل سوم از قسمت دوم و در چارچوب عقد شرکت موضوع فصل هشتم از قسمت دوم قانون مدنی است، یا با توجه به اینکه عامل انجام قرارداد سرمایه گذاری با اسم خود یعنی کد بورسی خود معاملات بورسی انجام می دهد یا اینکه با کد بورسی سرمایه گذاری سبد گردانی و معاملات انجام می دهد می تواند در چارچوب باب ششم (دلالی) یا هفتم (حق العمل کاری) قانون تجارت تقسیم می شود. پس توجه نمایید که در مقدمه قرارداد مواد قانونی صراحتاً بیان گردد و حتی الامکان اگر طرف قرارداد یک شخص حقوقی است که تخصصاً در این حوزه فعالیت دارد به تخصص ایشان اشاره گردد که با علم به این تخصص موضوع سرمایه گذاری را پیگیری می نماید.

تعاریف و اصطلاحات

قراردادهای تخصصی نیازمند تعریف اصطلاحاتی است که در آن قرارداد بیان می شود تا از هر گونه ایجاد ابهام و اختلاف طرفین قرارداد پیشگیری شود. بدون حد و حصر مورد به مورد اصطلاحات را تعریف کنید و اگر پیش نویس قرارداد سرمایه گذاری در بورس از طرف عامل تدوین شده است به این ماده از قرارداد توجه ویژه داشته باشید و تمامی عبارات بیان شده را با جزئیات خوانده و اگر ابهامی برای شما پیش آمد، حتماً موضوع را طرف دیگر قرارداد در میان گذاشته تا در تعریف آن به اتفاق نظر برسید. برای مثال شاید حد سود و ضرر از نگاه طرفی از قرارداد یک معنا داشته باشد و از نگاه طرف دیگر معنای متفاوت تری داشته باشد، در نتیجه کاملاً مشخص کنید منظور از حد سود و ضرر چیست.

مشخصات طرفین قرارداد

این ماده از قرارداد مشکل خاصی را ایجاد نمی کند تا زمانی که کاملاً مشخص شود طرفین قرارداد چه کسانی هستند، برای مثال اگر یکی از طرفین قرارداد شخص حقوقی است، مشخص نمایید که نماینده شرکت که امضاء کننده قرارداد است چه سمتی در شرکت دارد، و حتماً معرفی نامه ایشان و حوزه اختیارات ایشان به تفکیک بررسی شود تا از هر گونه تخطی از اختیارات که ممکن است گریبان گیر سرمایه گذار گردد، پیشگیری بعمل آید.

موضوع قرارداد

به این ماده از قرارداد توجه ویژه ای داشته باشید، صراحتاً مشخص کنید که هدف از سرمایه گذاری چیست، برای مثال سرمایه گذاری در جهت خرید و فروش اوراق بهادار یا نه صرفاً سبدگردانی که در واقع عامل با سرمایه ی سرمایه گذار نسبت به سبدگردانی سهام میان گروه خاصی از نمادها اقدام می کند. اگر قرار بر این است که در چند مرحله تزریق سرمایه داشته باشید، حدود آن را مشخص کنید یعنی به تفکیک بیان کنید چند در صد در چه تاریخی یا در صورت تحقق چند درصد از سود و یا زیان مبلغ آورده پرداخت می گردد. شماره حساب یا شماره شبا عامل را در بند مجزایی در این ماده بیان کنید که در واقع این بند در توافقات آتی نسبت به تزریق سرمایه و پیشگیری از معرفی چندین شماره حساب یا شبا کمک خواهد کرد.

مورد مهم تر اینکه حتماً مقرر گردد که عامل به استخدام شما در نخواهد آمد بلکه طرفی از یک قرارداد سرمایه گذاری می باشد تا به موجب این قرارداد مشمول قانون کار قرار نگیرد.

اگر خواهان این هستید که عامل صرفاً از نماد گروه های بخصوصی خرید و فروش انجام دهد، صراحتاً مشخص نمایید یعنی مقرر نمایید که از نمادهای گروه غذایی یا فلزی سهام خریداری کند یا اینکه این امر را مسکوت گذاشته و اختیار انتخاب نماد را بر عهده عامل قرار دهید.

تقسیم سود و زیان

در عموم قراردادهای سرمایه گذاری یا مشارکت تقسیم سود و زیان را با بیان عباراتی همانند برای مثال 30 درصد برای طرف اول و 70 درصد برای طرف دوم تعیین می کنند. اما بهتر است شما سود و زیان خود را گام به گام مشخص کنید؛ در واقع این ماده از قرارداد بایست ارتباط مستقیمی با ماده موضوع قرارداد داشته باشد یعنی اگر ورود آورده را مرحله ای پیش بینی نموده اید، تقسیم سود و زیان را نیز مرحله مقرر نمایید.

برای مثال اگر یک سوم از آورده به هنگام انعقاد قرارداد تودیع می گردد، در ماده سود و زیان مقرر نمایید که نسبت به پرداخت گام نخست آورده، در بازه زمانی مشخص شده، در صورت تحقق سود و یا زیان 30 درصد برای عامل و 70 درصد برای سرمایه گذار منظور شود. و حتی پا را فراتر از این گذاشته و بیان کنید که اگر در گام نخست با زیان همراه باشد، استمرار موضوع قرارداد را منوط به توافق مجدد نمایید. چون ذات بازار سرمایه همراه است با تحولات روزمره، هیجان بازار و موارد پیش بینی نشده که خطر سرمایه گذاری را افزایش می دهد، البته تمامی سودهای مفروض یا حتی زیان های مفروض پس از کسر مالیات و کارمزد کارگزاری بایست احتساب گردد.

در خصوص سود عامل نیز صحبت شود در واقع آیا عامل اجازه تجمیع سود خود با آورده سرمایه گذار را دارد یا خیر؟ اگر دارد تقسیم سود و زیان به چه نحو باشد؟ اگر ندارد، چگونگی خارج کردن سود عامل مشخص شود یعنی مقرر گردد که عامل می تواند سود خود را پس از توافق بر خارج کردن آن، در یک روز مثبت بازار خارج کند یا بالعکس.

مشخص کنید که تقسیم سود و زیان مقرر در ماده مزبور، شامل عرضه های اولیه نمی شود و صرفاً نمادهای پیشین بازار را شامل می شود ولیکن در صورت وجود نقدینگی ملزم به خرید عرضه اولیه برای شما باشد.

شرط تعدیل قرارداد

در عموم قراردادها با چنین شرطی رو به رو خواهیم بود و وجود آن در قرارداد سرمایه گذاری در بورس شدید احساس می شود چون ذات این سرمایه گذاری ایجاد توافقات متوالی در طول یک دوره زمانی است و مناسب است که پیش بینی گردد که طرفین قرارداد با توافقات مؤخر و بعدی می توانند تمامی بندها و مواد این قرارداد را اصلاح کنند که از هر گونه توافق بسته پیشگیری خواهد شد.

قلمروی قرارداد

مزیت وجود ماده مربوط به قلمروی قرارداد این است که در صورت وجود اختلاف میان طرفین قرارداد اگر هر یک از طرفین خواهان ارجاع اختلاف به دادگاه باشد، تعیین گردد که کدامین حوزه قضایی صالح رسیدگی به اختلاف می باشد.

مدت قرارداد
 

حتما برای آینده سرمایه گذاری مدتی تعیین نمایید که پیشنهاد این است که با رعایت شرح تعدیل قرارداد و مواد مرتبط با تقسیم سود و زیان، مدت قرارداد یک سال مقرر گردد. بدین معنا که ممکن است در گام نخست پرداخت آورده، سود محقق نگردد و صرفاً زیان متوجه طرفین قرار گیرد که  عمر این سرمایه گذاری کاهش پیدا می کند در واقع مدت یکساله پیش بینی شده، حداکثر مدت این سرمایه گذاری است مگر اینکه طرفین مجدد نسبت به استمرار مدت سرمایه گذاری توافق حاصل نمایند.

اداره امور جاریه سرمایه گذاری

اگر موضوع قرارداد با کد بورسی سرمایه گذار انجام شود نیازمند اعطای اختیاراتی است در قالب عقد وکالت؛ یعنی سرمایه گذار مختار است تا با اعطای وکالت مزبور در جهت  امور مرتبط با پیگیری تخصیص سود از شرکت ها، حضور در مجامع، مراجعه به کارگزاری ها و ... عامل را نماینده خود معرفی نماید و یا اینکه این حق را برای خود محفوظ دارد. اگر انتخاب سرمایه گذار اعطای وکالت باشد، توجه نمایید در مورد وکالت صراحتاً مشخص شود که عامل چه اختیاراتی دارد یعنی حق حضور در مجامع شرکت ها را دارد یا نه، حق اخذ سود تقسیمی شرکت ها از بانک های معرفی شده را دارد یا نه و به همین ترتیب تمامی اختیارات ایشان را مشخص کنید و یک نسخه از آن وکالتنامه را به پیوست قرارداد سرمایه گذاری نمایید. البته پیشنهاد می گردد تخلفات احتمالی عامل را هم پیش بینی نمایید برای مثال عامل حق خرید سهام جدید از سود تخصیصی مجامع را ندارد و یا موارد دیگر.

البته در انتهای این ماده صراحتاً بیان گردد که تخلفات احتمالی عامل محصور نمی باشد، و در صورت وجود اختلاف موضوع را به داور مرضی الطرفین ارجاع دهید.

نظارت بر حسن اجرای سرمایه گذاری

در این مشخص می گردد که نظارت بر اجرای موضوع قرارداد بر عهده کیست؛ خب قاعدتاً چون انجام موضوع قرارداد با آورده سرمایه گذار انجام می شود حق نظارت نیز برای ایشان تعیین می گردد و به تفصیل مشخص نمایید که عامل برای انجام امور خود باید در چه مواردی اذن شما را اخذ نماید یا اینکه صرفاً با اطلاع شما در جهت موضوع قرارداد اقدام کند، برای مثال عامل ملزم است در خرید و فروش هر سهم اذن سرمایه گذار را داشته باشد و در صورت تخطی از این مقرره هیچ مسئولیتی متوجه ایشان نمی باشد و یا اینکه اگر سهمی متوقف شد، سریعاً به سرمایه گذار اطلاع دهد و مورد دیگر اینکه سرمایه گذار با داشتن کد کاربری و رمز عبور مستمراً امور سرمایه گذاری را نظاره گرد باشد ولیکن بدون داشتن حق خرید و فروش. اگر سرمایه گذار برای خود نماینده ای تعیین نموده است، بایست با معرفی نامه آن را به عامل معرفی نماید و حوزه اختیارات تفویضی را نیز در معرفی نامه مشخص کند.

تعهدات و اختیارات طرفین قرارداد

این مقرره که در واقع در قالب دو ماده مجزا نگارش می گردد، شامل اختیارات و تعهداتی است که طرفین دارند؛ در تعیین حوزه اختیارات و تعهدات پیشنهاد می گردد از تجربه کارشناس بورس در کنار خود بهره مند شوید و هیچ محدودیتی در بیان تعهدات و اختیارات طرفین قرارداد بالاخص عامل قرارداد نداشته باشید.

فسخ قرارداد

پیش بینی نمایید که که در چه مواردی طرفین قرارداد حق فسخ دارند؛ برای مثال اگر عامل در دادن اطلاعات سهام نمادهای خریداری شده به سرمایه گذار اجتناب نمایید، یا اینکه بدون اطلاع سرمایه گذار نسبت به گرفتن سود تخصیصی اقدام کند و یا حتی از حوزه اختیارات اعطایی تجاوز نمایید و نمادی که نبایست خریداری می نموده را با انگیزه شخصی خود خریداری کرده است، در این صورت سرمایه گذار حق فسخ قرارداد را خواهد داشت با الزاماتی که می توان مقرر نمود از قبیل اینکه آورده سرمایه گذار حال می گردد بدون احتساب زیان.

در مقابل اگر سرمایه گذار فراتر از تعهدات قراردادی اقدامی انجام دهد از قبیل اینکه بدون اطلاع دادن به عامل سهمی از سبد سهام را بفروش رساند، عامل حق فسخ داشته باشد.

تضامین قرارداد

خب طبیعتاً عامل بایست از برای آورده ای که سرمایه گذار در ید عامل تودیع می نمایید، تضمینی دهد که این می تواند در قالب اسناد تجاری یعنی چک یا سفته به مبلغ آورده مقرر گردد و سرمایه گذار نیز نسبت به سودهای تخصیصی نیز اگر با کد بورسی ایشان خرید و فروش انجام می شود، تضمینی با مبلغی احتمالی در ید عامل تودیع نماید.

حل و فصل اختلافات
 

ابتدا مقرر نمایید که طرفین با گفتگو در جهت حل اختلاف ایجاد شده برآیند و اگر این امر تحقق پیدا نکرد، داور مرضی الطرفین تعیین شود تا نسبت به داوری میان طرفین قرارداد اقدام کند. و در نهایت اگر طرفین به نظر داور معترض بود، بتواند موضوع مطروحه را از طریق مراجع قضایی با رعایت شرط قلمروی قراردادی پیگیری نماید.

قوه قاهره یا فورس ماژور

جدای از موارد طبیعی فورس ماژور از قبیل جنگ، زلزله، اعتصابات عمومی و ... در خصوص سرمایه گذاری در بازار سرمایه، توقف ناگهانی نماد و یا اعلان ورشکستگی شرکت را می توان از موارد فورس ماژور پیش بینی نمود.

امید است متقاضیان سرمایه گذاری یا سبدگردانی در بازار سرمایه با مطالعه این نوشتار و نمونه قراردادهایی که وجود دارد، بتوانند قرارداد سرمایه گذاری مطلوبی تدوین نمایند تا درآینده از بروز هر گونه اختلاف و نگرانی برای طرفین قرارداد اجتناب شود.