موارد اتیان سوگند استظهاری

یکی از انواع سوگند قضایی ، سوگندی است که در دعاوی علیه میت باید یاد شود که تحت عنوان سوگند یا قسم استظهاری مورد شناسایی قرار گرفته است و این مفهوم در ماده 1333 قانون مدنی بیان شده است که بر اساس این ماده " در دعوای بر متوفی در صورتی که اصل حق ثابت شده و بقای آن در نظر حاکم ثابت نباشد ، حاکم می تواند از مدعی بخواهد که بر بقای حق خود قسم یاد کند " . علاوه بر این ، موارد ادای قسم استظهاری به موجب ماده 278 قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده است که بر اساس آن ، " در دعوای بر میت پس از اقامه بینه ، سوگند خواهان نیز لازم است و در صورت امتناع از ادای سوگند ، حق وی ساقط می شود " . با توجه به مطالب مذکور می توان لزوم اتیان سوگند استظهاری را در تمامی مواردی که دعوایی علیه متوفا اقامه می شود جاری دانست ؛ به همین مناسبت در ادامه این مقاله قصد داریم موارد اتیان سوگند استظهاری را به صورت جداگانه در خصوص دعاوی علیه شخص متوفی ، دعاوی مستند به سند رسمی علیه متوفی و دعاوی وارث صاحب حق علیه متوفی مورد بررسی قرار دهیم .

دعاوی علیه شخص متوفی

با عنایت به ماده 278 قانون آیین دادرسی مدنی ، می توان موارد اتیان سوگند یا قسم استظهاری را مورد بررسی قرار داد که بر اساس این ماده ، در تمامی مواردی که وجود حقی علیه شخص مرده یا متوفی ادعا می شود و از ورثه او مطالبه می گردد ، اگر ادله بیان شده توسط مدعی ، بر اساس قواعد عام ادله اثبات دعوا در دعاوی حقوقی و کیفری ، توانایی اثبات نمودن ادعا را داشته باشد ، دادگاه برای صادر کردن حکم به نفع مدعی ، مکلف است که علاوه بر توجه به سایر ادله اثبات دعوا ، با صدور قرار اتیان سوگند استظهاری ، مدعی را مکلف به ادای سوگند یا قسم استظهاری نماید . در این شرایط ، اگر شخص مدعی از اتیان سوگند یا قسم استظهاری در دادگاه امتناع یا خودداری کند ، حق مدعی به دلیل اینکه سوگند استظهاری یاد نکرده است ، ساقط خواهد شد .

دعاوی مستند به سند رسمی علیه متوفی

همانگونه که در قسمت قبل بررسی شد ، در تمامی دعاوی علیه میت یا شخص متوفی ، علاوه بر اقامه ادله اثبات دعوا ، لازم است که مدعی سوگند یا قسم استظهاری نیز ادا کند . با این حال ، بخش پایانی ماده 1333 قانون مدنی ، در موردی که ادعا مستند به سند رسمی باشد ، ادای قسم استظهاری برای اثبات بقای حق را منتفی اعلام کرده است که این مطلب در قانون آیین دادرسی مدنی مورد پیش بینی قرار نگرفته است . بنابراین شاید به حکم قواعد تفسیری قانون گفته شود که ماده مزبور در قانون مدنی به اعتبار خود باقی خواهد بود و در نتیجه برای اثبات ادعای مستند به سند رسمی علیه شخص متوفی ، ادای سوگند استظهاری لازم نمی باشد . اما می توان قایل به تفکیک شد ؛ به این صورت که هر گاه ادعای علیه متوفی مستند به سند رسمی باشد ، که توان اثبات وجود حق و بقای آن را دارد ، اتیان سوگند استظهاری منتفی و در غیر این صورت ، ادای قسم استظهاری ضروری می باشد .

دعاوی وارث صاحب حق علیه متوفی

یکی دیگر از موارد اتیان سوگند استظهاری از سوی مدعی ، به موجب ماده 279 قانون آیین دادرسی مدنی مشخص شده است که بر اساس آن ، اگر خواهان وارث صاحب حق باشد نیز باید در دادگاه ادای سوگند استظهاری نماید که بر اساس این ماده : " هر گاه خواهان ، در دعوای بر میت ، وارث صاحب حق باشد و بر اثبات ادعای خود اقامه بینه کند ، علاوه بر آن ، باید ادای سوگند نماید . در صورت عدم اتیان سوگند ، حق مورد ادعا ساقط خواهد شد " .

به موجب تبصره اول این ماده : " در صورت تعدد وراث ، هر یک نسبت به سهم خود باید ادای سوگند نماید . چنانچه بعضی ادای سوگند نموده و بعضی نکول کنند ، ادعا نسبت به کسانی که ادای سوگند کرده اند ثابت و نسبت به نکول کنندگان ساقط خواهد شد " . لذا در صورتی که وراث صاحب حق متعدد باشند ، هر کدام از آنها برای مطالبه سهم خود در دعوایی که علیه میت اقامه کرده اند ، بایستی به صورت جداگانه سوگند استظهاری یا قسم استظهاری یاد کند تا ادعای او به اثبات برسد و اگر یکی از ورثه صاحب حق ، سوگند استظهاری یاد کنند و برخی از ادای سوگند استظهاری خودداری یا امتناع نمایند ، حق مورد ادعا صرفا برای کسانی به اثبات خواهد رسید که اتیان سوگند استظهاری نموده اند و ادعای کسانی که سوگند استظهاری یاد نکرده اند ساقط خواهد شد .

در تبصره دو همین ماده نیز مقرر شده است : " چنانچه وراث خوانده متعدد باشد و خواهان شخص دیگری باشد ، پس از اقامه بینه توسط خواهان ، ادای یک سوگند کفایت می کند " . لذا اگر شخص متوفی که دعوایی علیه او اقامه شده است چند نفر وارث داشته باشد و خواهان یک نفر باشد ، ادای یک سوگند استظهاری از سوی خود خواهان برای اثبات مدعای وی در دادگاه کفایت می کند و دعوای علیه متوفی به اثبات خواهد رسید و نیازی نیست به دلیل تعدد وراث متوفی ، به تعداد آنها سوگند استظهاری یاد شود .