شاکی ، بزه دیده و مدعی خصوصی

وقوع جرم همیشه با آسیب زدن به یک یا چند نفر همراه است که این افراد می توانند مطابق مقررات قانون اقدام به پیگیری حقوق خود کنند . البته بعضی از جرائم بدون شکایت هم مورد تعقیب قرار می گیرند ، به این دسته از جرائم ، جرائم با جنبه عمومی یا غیر قابل گذشت می گویند که با شکایت و بدون شکایت افراد صدمه دیده می توان به آن در محاکم کیفری رسیدگی کرد .

در این دسته از جرایم رضایت بزه دیدگان تاثیری در توقف رسیدگی به جرم ندارد و تنها می تواند موجب تخفیف در مجازات متهم شود . اما در جرائم قابل گذشت این اختیار به صدمه دیدگان داده شده است تا از حق خود نسبت به مجازات متهم صرف نظر کنند . طبق قانون آیین دادرسی کسانی از جرم صدمه می بینند می توانند تحت عناوین مختلف از جرم شکایت کنند . از این رو در این مقاله مفهوم بزه دیده ، شاکی و مدعی خصوصی را بیان می کنیم .

بزه دیده کیست ؟

بزه با جرم به معنی رفتار یا ترک رفتاری است که باعث نقض قانون می شود و مجازات در پی دارد . بزه دیده طبق ماده 10 قانون آیین دادرسی کیفری : " شخصی است که از وقوع جرم محتمل ضرر و زیان می گردد ... " .

بنابراین ، بزه دیده یک مفهوم عام از کسی است که از وقوع جرم آسیب دیده است . این فرد می تواند یک شخص حقیقی مانند همه افرادی که در جامعه هستند باشد و یا یک شخص حقوقی مثل شرکت ها . آسیب و ضرری که به بزه دیده وارد می شود ، می تواند مادی یا معنوی باشد . بزه دیده در برابر بزه کار قرار دارد . بزه کار فردی است که مرتکب جرم شده است .  

شاکی کیست ؟

علاوه بر مفهوم بزده دیده ، در ادامه ماده 10 قانون آیین دادرسی کیفری آمده است : " ... و چنانچه تعقیب متهم را در خواست کند  ، شاکی ... نامیده می شود " . بنا بر این ماده ، شاکی خصوصی همان بزه دیده است که تعقیب دعوی و محکومیت کیفری متهم را به موجب شکایت ، خواستار شده است .

بنابراین در صورتی که بزه دیده ( یعنی کسی که از جرم صدمه دیده است ) اقدام به شکایت در دادسرا یا دادگاه کند و درخواست رسیدگی به عمل مجرمانه ای که نسبت به او صورت گرفته است داشته باشد ، شاکی نامیده می شود . شاکی در مقابل مشتکی عنه یا متشاکی قرار دارد . متشاکی یا مشتکی عنه به کسی می گویند که از او شکایت شده است .  

در واقع ، شکایت شاکی از جرم می تواند علت رسیدگی به جرم باشد ، اما رضایت او نمی تواند مانع ادامه رسیدگی شود مگر در جرایم قابل گذشت . در حالی که در جرایم غیر قابل گذشت ، رسیدگی به جرم بدون شکایت شاکی هم امکان پذیر است .

مدعی خصوصی کیست ؟

در قسمت پایانی ماده 10 آمده است که : " ... و هرگاه جبران ضرر و زیان وارده را مطالبه کند ، مدعی خصوصی نامیده می شود ". بنابراین ، مدعی خصوصی همان شاکی است در صورتی که تعقیب دعوی خصوصی ناشی از جرم و جبران خسارت و محکومیت حقوقی متهم را به موجب دادخواست ضرر و زیان از دادگاه کیفری درخواست کرده باشد .

در واقع مدعی خصوصی کسی است که علاوه بر آسیب عمومی جرمی مثل قتل ، دچار ضرر مادی نیز شده است که این ضرر و زیان باعث می شود او بابت جرم بتواند به طور خصوصی اقامه دعوی و در خواست مطالبه خسارت کند .

از آنچه گفته شد در می یابیم که وقتی بزه دیده تنها بابت جرمی که نسبت به او صورت گرفته است شکایت کند ، " شاکی " و اگر علاوه بر آن دادخواست رسیدگی به خسارت های مادی و معنوی دیگری که به او وارد شده است ، که عنوان مجرمانه ندارند اما موجب زیان او شده است را بدهد ، مدعی خصوصی نامیده می شود .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شاکی ، بزه دیده و مدعی خصوصی به سایت عدل نوین مراجعه کنید . کارشناسان مرکز عدل نوین نیز آماده اند تا به سوالات شما عزیزان پاسخ دهند.