تعریف مال و انواع آن

جمع کلمه مال ، اموال است . اموال یک کلمه عربی است که به معنی املاک و کالاها و ثروت است . ریشه کلمه مال از فعل گذشته میل ، به معنای خواستن ، است . در فارسی هم به مال خواسته گفته می شود . در گذشته تنها به طلا و نقره مال می گفتند و بعدتر به هر چیزی که قابلیت ذخیره شدن و تملک کردن را داشت هم تعمیم پیدا کرد . بدون تردید معنی واژه مال در طول زمان بسیار تغییر کرده است و با پیشرفته تر شدن جوامع مصادیق آن نیز  گسترده تر شده است . آشنایی با مفهوم مال به ما در پاسخ به بسیاری از سوالاتی که مرتبط اموال است مانند قراردادها ، مالکیت و ... کمک می کند . از این رو در این قصد داریم تا مفهوم مال را بیان کنیم و انواع مال را معرفی کنیم .

مال چیست ؟

در قانون تعریفی از مال نشده است اما با توجه به مواد قانون مدنی می توان آن را این گونه تعریف کرد : " مال چیزی است که مفید باشد و یک نیاز اعم از مادی یا معنوی را رفع کند و همچنین قابل اختصاص یافتن به شخص معینی باشد . "

بنابراین برای اینکه چیزی مال محسوب شود باید 3 ویژگی را داشته باشد :

1 - مال باید مفید و ضروری باشد و به اصطلاح منفعت عقلانی داشته باشد یعنی از نظر عقل مال ارزش و منفعت دارد . بنابراین چیزی که ضروری نیست یا منفعتی ندارد مال محسوب نمی شود . مثلا ده شاهی مال محسوب نمی شود .

2- مال باید یک نیاز مادی یا معنوی را بر طرف کند یعنی یا باید یکی از نیازهای فیزیکی انسان و یا یکی از نیازهای روحی او را بر طرف کند برای مثال یک قطعه سنگ یا تکه چوب نیازی از فرد بر طرف نمی کند و افراد بابت آن پولی پرداخت نمی کنند . در گذشته مال بیشتر کالا مادی را در نظر می گرفت اما به مرور زمان و پیشرفت جوامع مال دیگر محدود به کالا نیست و مواردی جز دسته اموال قرار گرفت که کالای مادی نبودند اما مال محسوب می شوند . برای مثال امروزه حق تالیف و حق سر قفلی هم چون موجب آثار و پیامدهای مالی می شوند و افراد از آن سود می برند و نسبت به ان مالکیت دارند ، مال محسوب می شوند .

3- مال باید قابلیت اختصاص یافتن به شخص  داشته باشد و افراد بتوانند مالک آن شوند . بنابراین برخی از اموال که مفید و ضروری هستند اما نمی توانند به شخص خاصی تعلق داشته باشند مال محسوب نمی شوند ، مانند ماه و دریای آزاد . این اموال به دلیل اینکه برای استفاده همه بشر هستند نمی توانند به کسی تعلق داشته باشند . البته بعضی از اموال وجود دارند که لزوما مالک خاصی ندارند ولی مال محسوب می شوند که در مقاله اموالی که مالک ندارند به آنها پرداخته ایم .  

نکته دیگری که می توان به آن اشاره کرد این است که مال با دارایی فرق دارد . دارایی مفهوم گسترده تری از مال دارد و جنبه منفی اموال و بدهی های فرد را هم شامل می شود . برای مثال 100 هزار تومن قرض یک فرد هم دارایی او محسوب می شود که در اصطلاح به آن دارایی منفی گفته می شود .

انواع مال

در قانون مدنی اموال بنا بر موضوعات مختلف به چند دسته تقسیم می شوند . از این رو انواع مال عبارتند از :

1- مال مادی و مال غیر مادی : مال گاهی شی خارجی ، ملموس و قابل دیدن است مثل خانه ، اتومبیل و ... است که در واقعیت وجود دارند ، به این اموال ، مال مادی می گویند . گاهی هم موضوع مال در واقعیت محسوس و قابل رویت نیست مثل حق اختراع که در عالم خارج وجود ندارد اما درنهایت منجر به یک فایده مادی است ، این نوع اموال ، مال غیر مادی هستند .  

2- عین و منفعت : این تقسیم بندی مخصوص دسته بندی اموال مادی است که در مورد قبل گفته شد . عین که جمع آن اعیان است ، مالی است که وجود خارجی دارد و انسان می تواند آن را لمس کند مانند خانه یا یک جفت کفش . منفعت ، مالی است که با حواس پنجگانه حس نمی شود اما می توان وجود آن نفع را در یک عین تصور کرد . برای مثال  خانه یک عین است ، وقتی خانه ای به اجاره داده می شود ، در واقع صاحب خانه ، منفعت استفاده از خانه را به مستاجر داده است . مستاجر بدون اینکه مالک خود خانه باشد ، مالک منفعت استفاده از خانه است . این نوع از منفعت در حقوق مال محسوب می شوند .  

3- مال مصرف شدنی و مال قابل بقا : برخی از اموال وقتی مورد استفاده متعارف قرار می گیرند تمام می شوند مانند غذا ، میوه و... که به آنها مال مصرف شدنی یا تمام شدنی می گویند . در مقابل استفاده از برخی اموال باعث تمام شدنشان نمی شود مانند گوشی تلفن و یا دوچرخه که به آنها مال قابل بقاء گفته می شود .

4- مال منقول و مال غیر منقول : این تقسیم بندی از جهت قابلیت و عدم قابلیت جا به جای اموال است . مال منقول مالی است که می توان آن را از مکانی به مکان دیگر جا به جا کرد اما مال غیر منقول قابلیت جا به جایی ندارد .

5- مال مثلی و مال قیمی : مال مثلی مالی است که مانند و نمونه آن زیاد است و می توان نمونه های آن را به جای هم قرار داد مانند حبوبات . اما مال قیمی مالی است که شبیه و مانند آن زیاد نیست و منظور تنها یک مال مشخص است برای مثال آپارتمان با شماره پلاک 564 یا یک نسخه کتاب خطی .

6- مال مفروز و مال مشاع : مال مفروز مالی است که کل مال در مالکیت یک نفر قرار دارد اما مال مشاع مالی است که چند نفر با هم در آن شریک باشند .  

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد تعریف مال و انواع آن به سایت عدل نوین مراجعه کنید . کارشناسان مرکز عدل نوین نیز آماده اند تا به سوالات شما عزیزان پاسخ دهند.