شرایط ایجاب و قبول در عقد نکاح

به طور کلی عقد عبارت است از توافق دو اراده با یک دیگر برای به وجود آوردن آثار حقوقی که این توافق دو اراده باید به نحوی با یکدیگر پیوند بخورند تا منشأ ایجاد اثر باشند . این مسئله در حقوق تحت عنوان " ایجاب و قبول " بررسی شده است . به این معنا که ابتدا یکی از طرفین باید قصد خود در خصوص انعقاد عقد یا قراردادی را بیان نموده و سپس طرف مقابل آن را پذیرفته و قبول کند . عقد نکاح اعم از نکاح دائم و یا صیغه موقت نیز از این قاعده کلی مستثنی نیست و یکی از شرایط صحت عقد نکاح آن است که زن و مرد ایجاب و قبول عقد نکاح را بیان دارند تا از بروز اشتباه در عقد نکاح نیز پیش گیری شود . به همین مناسبت در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی ایجاب و قبول در عقد نکاح و شرایط آن از جمله تقدم قبول بر ایجاب در عقد نکاح و توالی عرفی ایجاب و قبول در عقد نکاح را مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم .

ایجاب و قبول در عقد نکاح یعنی چه؟

یکی از مهم ترین شرایطی که در خصوص نحوه اظهار اراده در عقد ازدواج وجود دارد ، مسئله ایجاب و قبولی است که از طرف زن و مرد برای عقد نکاح به عمل می آید . موضوع ایجاب و قبول برای عقد ازدواج در ضمن ماده 1062 قانون مدنی به این صورت مورد اشاره قرار گرفته است :

" نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول ؛ به الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید " .

بر همین اساس ، زمانی که زن و مردی بخواهند با یکدیگر ازدواج کنند ، اصولا و بر طبق قواعد عمومی قراردادها ، ابتدا یکی از زوجین باید قصد خود برای عقد نکاح را به نحوی اظهار کند و سپس ، طرف مقابل او نیز با به کار بردن الفاظی که مبیّن قصد وی برای قصد تشکیل خانواده است را مورد تایید قرار می دهد که چنین مسئله ای تحت عنوان ایجاب و قبول برای عقد ازدواج شناخته می شود که با استفاده از وکالت در عقد نکاح نیز امکان پذیر است . در حال کلی ، طرفی که ابتدا اراده خود را برای عقد نکاح با الفاظی که صریح در بیان قصد نکاح باشد را اعلام می کند را " موجب " یا " ایجاب گر " می نامند و شخصی را که با به کار بردن لفظی رابطه ازدواج را می پذیرد " قابل " یا " قبول کننده " می نامند . حال که با مفهوم ایجاب و قبول برای عقد نکاح یا ازدواج آشنا شدیم و در مقاله ای جداگانه به بررسی شرایط صحت عقد نکاح خواهیم پرداخت ، اما در قسمت های بعدی قصد داریم که مهم ترین شرایط ایجاب و قبول در عقد نکاح یعنی تقدم قبول بر ایجاب ضمن عقد نکاح و توالی عرفی ایجاب و قبول در عقد نکاح را مورد بررسی قرار دهیم .

تقدم قبول بر ایجاب در عقد نکاح

در قسمت قبل مفهوم ایجاب و قبول در عقد ازدواج مورد بررسی قرار گرفت و در مقاله ای جداگانه احکام خواستگاری در قانون مدنی بررسی شد . با این حال به طور کلی و بر اساس قواعد فقهی و حقوقی می توان قایل به این مطلب شد که ابتدا شخص " موجب " ، ایجاب خود را به عمل می آورد و سپس ، شخص " قابل " ، قبول خود را ضمیمه آن ایجاب می کند که از این بحث تحت عنوان تقدم ایجاب بر قبول یاد می شود . اما سوالی که ممکن است مطرح شود آن است که آیا در عقد نکاح می توان قائل به تقدم قبول بر ایجاب شد ؟ یعنی یکی از زوجین ابتدا عقد نکاح را قبول نماید و سپس دیگری ایجاب نکاح را انجام بدهد .

از آن جهت که در عقد نکاح معمولا ایجاب از طرف زن و قبول از طرف مرد واقع می شود ، اکثر فقهای شیعه تقدم ایجاب بر قبول را در عقد نکاح را شرط نمی دانند و در حقوق نیز مانعی برای تقدم ایجاب بر قبول به نظر نمی رسد ؛ به این صورت که مرد ( به عنوان قابل ) ابتدائا اراده خود را برای عقد نکاح اعلام نماید و سپس زن ( به عنوان موجب ) اراده و قصد خود را برای عقد نکاح اظهار دارد که البته اراده دو طرف باید به صورت حقیقی و صحیح ابراز شود و اکراه در نکاح وجود نداشته باشد .

توالی عرفی ایجاب و قبول در عقد نکاح

طبق ماده 1065 قانون مدنی " توالی عرفی ایجاب و قبول شرط صحت عقد نکاح است " . این قاعده یعنی توالی عرفی ایجاب و قبول مبتنی بر فقه اسلامی است که مفهوم توالی عرفی ایجاب و قبول را می تواند در مورد عقد نکاح نیز تسری داد و گفت در عقد نکاح هم بین ایجاب و قبول باید توالی وجود داشته باشد . به این مفهوم که فاصله میان ایجاب و قبول در عقد نباید بیشتر از حد معمول و متعارف آن باشد . البته توالی عرفی ایجاب و قبول که ضمن این ماده بدان اشاره شده یک مفهوم کاملا عرفی است و به این مفهوم نیست که هیچ فاصله زمانی و لو اندک و کوتاه ، بین ایجاب و قبول وجود نداشته باشد . به عنوان مثال مرد امروز ایجاب در عقد نکاح دائم را انجام داده و سپس زن در ماده بعد قبول کند ؛ در این صورت چون به لحاظ عرفی توالی یعنی پشت سر هم بودن ایجاب و قبول وجود ندارد ، نمی توان آن را صحیح دانست . اما فاصله کوتاهی که عرف آن را بپذیرد ، مانع صحت عقد نکاح نخواهد بود .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شرایط ایجاب و قبول در عقد نکاح به سایت عدل نوین مراجعه کنید . کارشناسان مرکز عدل نوین نیز آماده اند تا به سوالات شما عزیزان پاسخ دهند.