اکراه در عقد نکاح و آثار آن

یکی از مهم ترین عقود و قراردادهایی که در روابط خانوادگی میان افراد بسته می شود ، عقد نکاح یا ازدواج است که از جمله آثار عقد نکاح ، می توان به محرم شدن زن و مرد به یکدیگر و ایجاد شدن علقه و رابطه زوجیت میان آنها اشاره نمود . علاوه بر این ، عقد نکاح سبب می شود که هر یک از زن و مرد حقوق و تکالیفی را که در قانون و شرع برای زوجین مقرر شده را بپذیرند و ملزم به انجام آن بشوند . به عنوان مثال ، در صورتی که عقد نکاح میان زن و مردی واقع شد ، مرد مکلف است که به زن نفقه بپردازد و زن نیز متقابلا وظیفه ای در راستای تمکین از شوهر خواهد داشت . هر دوی زوجین نیز مکلفند که در تشیید و تقویت مبانی خانوادگی با یکدیگر همکاری و مساعدت نمایند . نظر به آثار عقد نکاح یا ازدواج که برای زوجین به وجود می آید ، نخستین شرط مهمی که برای صحت عقد نکاح در قانون پیش بینی شده است ، رضایت طرفین اعم از زن یا مرد می باشد . لذا هر مسئله ای که سبب از بین رفتن و یا خدشه به رضایت زن یا مرد برای عقد ازدواج شود را می توان تحت عنوان اکراه در نکاح شناخت . به همین مناسبت در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی اکراه در عقد نکاح پرداخته و آثار اکراه در نکاح یا ازدواج را بر اساس قانون مدنی مورد بررسی قرار بدهیم .

اکراه در عقد نکاح چیست؟

یکی از شرایط صحت عقد نکاح را می توان تحت عنوان " رضایت " مورد بررسی قرار داد که نقطه مقابل رضایت برای ازدواج ، " اکراه در ازدواج " است . به طور کلی اکراه عبارت است از فشار مادی یا معنوی نامشروعی که به وسیله شخصی ، بر طرف قرارداد وارد شود و در نتیجه او را وادار به عقد یا قراداد نماید . با این تعریف از اکراه ، می توان آن را به عقد نکاح نیز تسری داده و گفت در صورتی که شخصی با اعمال فشار مادی و یا معنوی بر یکی از زوجین طرف عقد نکاح او را وادار به عقد ازدواج کند ، این عمل را می توان اکراه نامید که با اشتباه در عقد نکاح متفاوت است .

به عنوان مثال زمانی که شخصی از شرایط و اوضاع و احوال بد اقتصادی و مالی یکی از زوجین اعم از زن یا مرد سوء استفاده کرده و با اعمال فشار ، وی را به عقد نکاح ترغیب نماید ، می توانیم بگوییم که اکراه در عقد نکاح یا ازدواج به وجود آمده است و عقد نکاح اکراهی بوده است . البته اکراه در نکاح با اضطرار در ازدواج تفاوت دارد . به این مفهوم که اگر شرایط سوء اقتصادی یا رفتاری خانواده دختر خانم سبب نکاح و یا ازدواج او باشد نمی توان او را مکرَه دانست و آن ازدواج را  نکاح اکراهی تلقی نمود . برای آشنایی با مفهوم اضطرار در قانون مدنی کلیک کنید . از طرف دیگر اکراه در نکاح با اجبار به ازدواج نیز متفاوت است و در واقع اکراه به ازدواج درجه خفیف تری از اجبار به ازدواج می باشد که در ادامه مورد برسری قرار خواهد گرفت .

آثار اکراه در عقد نکاح

در مبحث شرایط نکاح در قانون مدنی و ضمن ماده 1070 این قانون ، اکراه در نکاح و آثار آن بیان شده است که بر اساس این ماده : " رضای زوجین شرط نفوذ عقد است و هرگاه مکرَه بعد از زوال کُره عقد را اجازه کند نافذ است ؛ مگر اینکه اکراه به درجه ای بوده که عاقد فاقد قصد باشد " .

بر این اساس ، رضایت زوجین در ازدواج شرط نافذ بودن و یا به عبارتی صحیح بودن عقد نکاح است و عدم رضایت در ازدواج سبب غیر نافذ شدن عقد نکاح . لذا اگر اکراه به درجه ای نباشد که اراده یا قصد شخص را از وی سلب کند ، مانند اینکه شخصی را با اعمال تهدید برای عقد نکاح تحت فشار قرار بدهند و او علی رغم میل باطنی خود ولی با داشتن قصد و اظهار اراده عقد نکاح را بپذیرد ، در این صورت عقد ازدواج غیر نافذ است . به این معنا که وی می تواند پس از رفع اکراه ، تصمیم بگیرد که ازدواج یا نکاح پا برجا باشد و یا اینکه آن نکاح اکراهی را رد کند .

لازم به ذکر است که اگر ازدواج اکراهی توسط شخص اکراه شده تنفیذ ( پذیرفته ) شد ، تمامی آثار زوجیت از همان ابتدا به وجود خواهد آمد و در غیر این صورت ، ازدواج انجام شده بلا اثر و باطل تلقی می شود و مثل این است که هیچ عقدی از ابتدا صورت نگرفته است . .

در مقابل ، اگر اکراه به نکاح به اندازه ای باشد که قصد و اراده فرد را از او سلب کند ، مانند اینکه دست او را به زور گرفته و سند ازدواج را امضا کنند و یا اینکه در حالت خواب و بیهوشی عقد نکاح را واقع سازند ، چنین ازدواجی از اساس باطل و بی اثر است ؛ چرا که فرد قصد لازم برای نکاح را نداشته است و این در حالی است که وجود قصد برای عقد نکاح لازم و ضروری است و نبود آن ، سبب بطلان عقد نکاح خواهد شد . بنابراین از آن جهت که در مثال مذکور اجبار در عقد ازدواج برای فرد به وجود آمده ، عقد ازدواج یا نکاح اجباری نیز باطل است .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اکراه در عقد نکاح و آثار آن به سایت عدل نوین مراجعه کنید . کارشناسان مرکز عدل نوین نیز آماده اند تا به سوالات شما عزیزان پاسخ دهند..